HỒ KẺ GỖ VÀ CON ĐƯỜNG 22 HUYỀN THOẠI

Ít ai biết được rằng, hồ Kẻ Gỗ ôm trọn trong lòng những di tích của một thời bom đạn, những trận đánh B52 tàn khốc và sự hy sinh xương máu của những chiến sỹ ngày đêm xây dựng, bảo vệ tuyến đường huyết mạch, thông xe vào tiền tuyến. Và hôm nay, sau gần 4 thập kỷ, một phần con đường 22, sân bay dã chiến và biết bao hài cốt liệt sỹ vô danh vẫn còn nằm sâu trong lòng hồ...

Hồ Kẻ Gỗ -  công trình đại thủy nông - biểu tượng cho sức mạnh đoàn kết của nhân dân từ lâu đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho giới văn nghệ sỹ. Thế nhưng tư liệu về con đường 22 huyền thoại và trận đánh phá sân bay dã chiến Libi thì quá ít ỏi...

Một thời oanh liệt

Ông Nguyễn Đình Hiến - Nguyên Trưởng ty Giao thông Hà Tĩnh, một trong những nhân chứng lịch sử thời bấy giờ nhớ lại: "Dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy, cùng với nhiệm vụ vận tải phục vụ chiến trường, đầu năm 1970, Ty Giao thông Hà Tĩnh cùng các lực lượng trong toàn tỉnh tập trung chỉ đạo làm tuyến đường mới 21, 22 làm đường tránh Ngã ba Đồng Lộc. Thời bấy giờ tuyến đường 1A không còn là tuyến vận tải chính khi không quân Mỹ liên tục cày xới, tàu chiến Mỹ án ngữ ngay đèo Ngang sẵn sàng nhả đạn. Phương án làm mới đường 21, 22 là hoàn toàn đúng đắn nhằm góp phần "chia lửa" cho quốc lộ 1A và đường 15, khơi thông mạch máu giao thông Bắc - Nam".

Ngã ba Thình Thình, nay thuộc xã Thạch Điền (Thạch Hà), cách Khe Giao hai chục cây số về phía Đông Nam - là nơi giao nhau của đường chiến lược 21 và đường 22. Đường 22 được mở sau khi đường 21 đã khai thông. Đường khởi phát từ ngã ba Thình Thình chạy qua hồ Kẻ Gỗ vào Kỳ Thượng, qua Kỳ Lạc (Kỳ Anh) đến Quảng Bình. Nhắc đến đường 22, đến những chiến công và sự hy sinh thầm lặng của các chiến sỹ, lực lượng TNXP, ông Nguyễn Đình Hiến chắc rằng, phần lớn người dân Hà Tĩnh thời bấy giờ đều biết đến.

Bà Dương Thị Vịn, Phó Chủ tịch hội Cựu TNXP Hà Nội (nguyên là Bí thư Đoàn 41 Hà Nội) bồi hồi nhớ lại: "Cuối những năm 60, đơn vị chúng tôi nhận lệnh vào khu Bốn xây dựng tuyến giao thông chiến lược đi chiến trường "Bê". Đi bộ ròng rã gần 3 tháng trời, vừa mới đến đơn vị đã bắt tay ngay vào đào đất, làm con đường 22 chiến lược. Một số đóng ở ngã ba Thình Thình, số còn lại đóng ở những đoạn đường ngầm gần đó. Những địa danh như ngầm Sen, ngầm Cây Mít, Cây Gạo, Ba Lòi, Rào Còi, Rào Môn vốn là chốn rừng thiêng nước độc, đã thành chốn thân quen của lực lượng TNXP lúc bấy giờ. Mồ hôi, công sức của các anh chị thấm đẫm từng vạt đất, ngọn cây trên những địa danh đã đi vào lịch sử. Sự hy sinh thì nhiều không kể xiết. Chỉ tính riêng lực lượng TNXP Hà Nội đã có hơn 30 đồng đội nằm lại nơi chốn rừng thiêng nước độc này".

Đầu năm 1971, con đường chiến lược 22 được hoàn thành nhanh chóng như một kỳ tích của lực lượng TNXP ở đây, nối ngã ba Thình Thình qua Kỳ Thượng, Kỳ Lạc (Kỳ Anh) sang Quảng Bình. Để có được con đường hơn 62 km đó, hàng trăm chiến sỹ TNXP tình nguyện đã ngã xuống...

Nên dựng một tượng đài

Hôm nay, sau gần 2 giờ đồng hồ đi thuyền máy dọc theo lòng hồ Kẻ Gỗ, mảnh đất linh thiêng đã dần hiện rõ. Bước chân tìm về với địa chỉ đỏ của chúng tôi dường như gấp gáp hơn. Khi nhìn lại chân đường 22 còn trơ sỏi đá, một phần sân bay dã chiến với chi chít hố bom, những bờ cây, khe suối vẫn còn in đậm dấu ấn của những tháng ngày chiến đấu và hy sinh anh dũng của các lực lượng công nhân, TNXP qua lời người dẫn đường - chúng tôi không khỏi bùi ngùi xúc động.

Rong ruổi trên chặng hành trình tìm kiếm tư liệu lịch sử về những trận đánh trên sân bay, chúng tôi may mắn gặp được ông  Dương Trành ở thôn Đồng Nương, xã Cẩm Thành (Cẩm Xuyên). Ông nguyên là công nhân Xí nghiệp Gạch ngói Cẩm Thành - một trong những người may mắn còn sống sót trong trận mưa bom B52 vào cuối tháng 12-1972. Dù đã qua cái tuổi "cổ lai hy" nhưng với ông, những ký ức khó quên ấy vẫn còn hiện rõ trong từng bữa ăn, giấc ngủ...

Với bà Nguyễn Thị Đàn (cựu TNXP thuộc Công ty Đường bộ 4 của Bộ GTVT hiện đang sống tại xã Cẩm Bình), thì đó là một đêm không thể nào quên. Bà nhớ lại: "Nghe tiếng bom nổ và tiếng hô hoán, tôi vừa kịp vén màn bước xuống thì bỗng nghe buốt trong người. Nhìn xuống thì một cánh tay đã bị bom cắt lìa. Không kịp kêu lên một tiếng, bà Đàn vội trườn xuống hầm bởi loạt B52 đã xé tan căn lán mà bà và đồng đội đang trú. Ngất đi vì đau đớn và tiếng bom B52 nổ bên tai, sáng ngày hôm sau bà Đàn mới tỉnh dậy sau khi được sơ cứu. Trận đó, đồng đội hy sinh nhiều quá. Người xếp nằm thành hàng dễ có đến cả trăm, đó là chưa kể có những đồng chí không còn tìm thấy xác".

Sau lần B52 rải thảm ấy, với ý chí kiên cường, với lòng quyết tâm đánh đuổi giặc thù, giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, một lực lượng TNXP khác cùng với lực lượng dân quân ở các xã lân cận được điều đến sửa chữa tuyến đường 22 để nối liền mạch máu giao thông. Cùng với sự hy sinh xuơng máu của biết bao người, tuyến đường 22 huyền thoại đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình trong việc chia lửa cho tuyến đường 15 để những chuyến xe chở nặng tình cảm hậu phương kịp thời ra tiền tuyến. 

35 năm đã trôi qua kể từ ngày chiến tranh kết thúc, điều mà nhóm phóng viên chúng tôi băn khoăn trong quá trình tìm lại lịch sử là tư liệu về con đường 22 huyền thoại và trận đánh phá sân bay dã chiến Libi quá ít ỏi. Ngay cả ở Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, Bảo tàng tỉnh cũng không lưu giữ một dòng tư liệu nào.

Theo ông Phan Khắc Quỳnh, nguyên là Bí thư Đảng ủy xã Cẩm Mỹ thời bấy giờ, có lẽ sau chiến tranh, với việc xây dựng công trình đại thuỷ nông Kẻ Gỗ đã khiến cho mọi người không còn nhớ đến chứng tích này. Năm 2005, sau khi có nhiều người dân đánh cá trong lòng hồ phát hiện ra những ngôi mộ hiện lên khi nước rút, xã mới bắt đầu cho cất bốc, di dời số mộ này ra khỏi lòng hồ. Đến nay, xã Cẩm Mỹ và Ban Chỉ huy Quân sự Cẩm Xuyên đã di dời được 47 hài cốt về an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ Cẩm Xuyên. Nhưng hiện tại có thể vẫn còn rất nhiều đồng chí, đồng đội vẫn còn nằm lạnh lẽo trong lòng hồ mà chưa bao giờ được biết đến cây hương ngọn khói.

Khi những hoạt động tri ân các gia đình chính sách, các anh hùng liệt sỹ đã trở thành phong trào, thành ý thức trách nhiệm của mỗi người, thì nơi đây - chứng tích về một sân bay dã chiến, một con đường huyền thoại cùng với sự hy sinh anh dũng của biết bao người vẫn còn bị quên lãng theo thời gian.

"Chúng tôi chỉ mong muốn rằng sẽ có được sự quan tâm của các cấp ngành liên quan trong việc xây dựng một đài tưởng niệm để chúng tôi có thể thường xuyên chăm nom hương khói, để hương hồn các anh hùng liệt sỹ còn nằm lại nơi đây bớt phần hiu quạnh. Và đây cũng chính là mong muốn thiết tha của biết bao người dân trên quê hương Cẩm Mỹ". Xin được mượn lời tâm sự của ông Phan Khắc Quỳnh để kết thúc cho chuyến đi của chúng tôi trong hành trình  tìm về những địa danh lịch sử bị lãng quên này.